
Zo wordt Het Groot Dictee samengesteld: ellende met een vleugje humor
"Ik krijg altijd de opdracht de tekst aan te passen aan de plaats waar Het Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt gehouden", vertelt taalkundige Wim Daniëls, die het dictee al een paar jaar schrijft, aan NU.nl.
Dit jaar is dat Groningen. "Dus er komt iets aan bod met een beving", hint Daniëls. "Het nadeel van een actueel dictee is dat alle ellende zich al snel op de voorgrond dringt. En als je een dictee over Groningen maakt, dan kan je niet doen alsof die hele aardbeving niet bestaat. Maar je wilt het niet alleen daarover laten gaan. Er moet ook een luchtigheid in zitten, met een klein humoristisch invalshoekje."
De acht zinnen van het dictee zullen dus niet allemaal over de Groningse beving gaan. "Al met al moet het een samenhangend verhaal zijn en geen samenraapsel van zinnen. Met natuurlijk de nodige spellingsproblemen er in."
Als zijn verhaal klaar is, kijkt Daniëls naar het evenwicht van alle verstopte uitdagingen op het gebied van spellen. "Die mogen niet te veel van dezelfde aard zijn. Ik gebruik ook geen woorden die niemand gebruikt. Ik wil een dictee maken voor iedereen."
Het Groot Dictee der Nederlandse Taal in feitjes
- De eerste editie vond plaats in 1990. De eerste keer deed er slechts één Vlaming mee en 59 Nederlanders. Het aantal zuiderburen liep steeds verder op en pas sinds een paar jaar is het aantal Vlamingen en Nederlanders evenredig verdeeld.
- Het idee voor het dictee is afkomstig van Philip Freriks, die tot 2018 ook de presentator ervan was.
- De helft van de deelnemers bestaat uit prominente personen, de rest wordt geselecteerd via de dagbladen de Volkskrant en De Morgen.
- Slechts één keer heeft een prominent persoon gewonnen: dat was de Vlaamse nieuwslezer Freek Braeckman in 2011.
- Tot en met 2017 was het dictee te zien op televisie, vanaf 2018 is het te horen op de radio.
Strakke deadline
De tekst van Daniëls wordt zaterdagochtend voorgelezen door oud-Tweede Kamervoorzitter Gerdi Verbeet. Zestig Vlamingen en Nederlanders, onder wie zangeres Francis van Broekhuizen en PowNed-verslaggever Bram Douwes, buigen zich over de tekst en moeten de tekst zo foutloos mogelijk neerpennen.
Alle zestig teksten worden gecontroleerd door een jury, met als voorzitter Genootschap Onze Taal-directeur Vibeke Roeper. Zij werkt nu vijf jaar mee aan Het Groot Dictee der Nederlandse Taal en maakt voor de nakijkploeg afspraken waar ze allemaal op moeten letten bij het controleren. Daar hebben ze een half uurtje de tijd voor. Geen seconde langer, want om stipt 13.00 uur moet het Journaal op de radio te horen zijn.
De juiste tekst ligt voor ze, plus een lijst die de zestien nakijkers erbij kunnen pakken als ze een twijfelgeval onder ogen hebben. Sommige woorden kunnen bijvoorbeeld op meerdere manieren gespeld worden.
Verder liggen er exemplaren van het Groene Boekje, die als leidraad van de juiste spelling geldt, en ook de Dikke Van Dale. Er kunnen maximaal twee fouten worden gemaakt in één woord (want ja, het is mogelijk dat iemand vier verschillende foutjes in een woord maakt). En door stress sluipen die fouten er soms snel in, weet Roeper.

'Eerste ingeving is altijd de juiste'
"Vaak schrijven mensen door paniek en stress niet op wat er gedicteerd wordt", vertelt ze aan NU.nl. "Bijvoorbeeld een heel ander woord, dat ze wel associëren met het woord dat het eigenlijk moet zijn."
Niet iedereen beschikt over het perfecte handschrift, maar volgens juryvoorzitter Roeper heeft ze nog niet meegemaakt dat iemands handschrift écht onleesbaar was. "Gelukkig niet, want dat zou het nakijken erg lastig maken. Als mensen graag willen winnen, dan zorgen ze wel dat ze goed en duidelijk schrijven."
Roeper heeft nog één laatste tip voor alle (thuis)deelnemers: ga niet naderhand nog van alles veranderen. "Je eerste ingeving is altijd de juiste."
Het Groot Dictee der Nederlandse Taal van KRO-NCRV is zaterdag van 11.00 tot 13.00 uur te horen op NPO Radio 1.