Vogelgriep wordt veroorzaakt door een griepvirus. "Het komt vooral voor bij kippen, kalkoenen en watervogels", zegt Arjan Stegeman, hoogleraar Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. "Het virus lijkt op het menselijke griepvirus en is eind jaren negentig in China ontstaan."

Het virus werd in 2003 voor het eerst door trekvogels meegenomen naar Europa. Sinds 2014 zijn er jaarlijks uitbraken. Wanneer er sprake is van zeer intensief contact met levende besmette vogels, kun je als mens besmet raken.

In de afgelopen twee jaar was dat het geval bij zes mensen in Europa en Noord-Amerika. Zij waren betrokken bij het ruimen van besmet pluimvee.

Mensen die met besmette vogels werken, worden goed in de gaten gehouden. "Ruimers dragen beschermende kleding. Net als labwerkers die met vogelgriep werken", vertelt Luc Gelinck, infectioloog bij Haaglanden MC. "Mensen die desondanks besmet raken, kunnen griepklachten zoals koorts, hoofdpijn, spierpijn, keelpijn en soms oogontsteking krijgen."

In zeldzame gevallen kan vogelgriep ernstig verlopen. "In Nederland is in 2003 voor het laatst iemand overleden aan vogelgriep", zegt Gelinck. "Het ging om een dierenarts. Hij overleed aan een ernstige longontsteking door het vogelgriepvirus. Dat was een uitzonderlijke situatie."

Voordat mensen op grote schaal ziek worden, moet volgens de infectioloog aan drie voorwaarden worden voldaan: het moet gaan om een ziekmakende variant, mensen moeten intensief contact hebben met de zieke vogels en het virus moet aangepast zijn aan de mens.

"Besmette pluimveebedrijven voldoen misschien wel aan de eerste twee voorwaarden", licht Gelinck toe. "Maar niet aan de derde. Tot nu toe zijn die virussen nog niet goed genoeg aangepast aan de mens om ook een uitbraak bij mensen te veroorzaken. Corona (en eerdere griepuitbraken) hebben laten zien dat zo'n aanpassing wel mogelijk is."

Vogelgriep verspreidt zich als een olievlek. Het virus kan via besmette ontlasting van een watervogel naar binnen worden gelopen in de pluimveestallen. "1 gram vogelmest bevat miljarden virusdeeltjes", legt Stegeman uit. "Een kip heeft maar honderd virusdeeltjes hiervan nodig om besmet te raken met vogelgriep. De besmette kip besmet vervolgens weer een andere kip en zo krijg je een uitbraak."

Het virus kan zich vervolgens ook verspreiden via besmette apparaten, instrumenten, kleding, schoenen of voertuigen. Wanneer vogelgriep wordt vastgesteld op een pluimveebedrijf, wordt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) ingeschakeld om al het pluimvee te ruimen.

"De ziekmakende variant verspreidt zich door heel het lichaam van de kip", vertelt hoogleraar Stegeman. "Uiteindelijk gaat 95 procent van besmet pluimvee dood aan de vogelgriep, als ze niet geruimd worden. Je kunt vogelgriep alleen plaatselijk bestrijden."

Niet alleen vogels, maar ook honden en katten kunnen ziek worden van vogelgriep, al gebeurt dit zelden. "Het is theoretisch mogelijk dat een mens via zijn hond of kat besmet kan raken als die contact heeft gehad met een dode vogel", onderschrijft Stegeman. "Maar de kans erop is verwaarloosbaar, want verspreiding van vogelgriep door honden en katten is nog nooit vastgesteld."

In de toekomst zou vaccineren van kippen de verspreiding van het virus kunnen voorkomen, maar er is nog geen goedgekeurd vaccin in Europa. Van een vaccin voor de mens is voorlopig helemaal geen sprake.

"Alleen als er wereldwijd miljoenen mensen ziek worden door vogelgriep", zegt de infectioloog. "Dan wordt het griepvaccin (de welbekende griepprik) zo aangepast dat het ook beschermt tegen vogelgriep, maar dat is nu niet nodig. De huidige vogelgriep heeft zich (nog) niet verspreid tussen mensen."