Polen, China, Nieuw-Zeeland, Australië: het is slechts een greep uit de 25 landen die Willem-Alexander in de afgelopen acht jaar al bezocht. Vorige week was hij net terug uit Zweden, of hij reisde samen met Máxima weer af naar Griekenland. Ook volgend jaar staan er meerdere staatsbezoeken op het programma. En gisteren stond de president van Italië op de stoep van Paleis Noordeinde.

Een staatsbezoek is iets anders dan een werkbezoek of officieel bezoek: het wordt altijd gebracht door het staatshoofd, op uitnodiging van de koning, president of premier van dat land. Het doel is de goede relatie tussen de landen bevestigen en verdiepen, het wederzijdse begrip versterken en de mogelijkheden tot verdere samenwerking onderzoeken.

"Een staatsbezoek bestaat uit meer protocol en is ceremonieel van aard", vertelt staatsrechtkundige Peter Rehwinkel. "Denk aan een kranslegging, of een bezoek aan het graf van een onbekende soldaat. Bij het staatsbanket ligt het mooiste zilver op tafel, worden ze bediend met lakeien en speechen beide staatshoofden. Je moet een staatsbezoek eigenlijk zien als een visitekaartje dat je afgeeft."

Mede door het hoge ceremoniële gehalte zien veel mensen een staatsbezoek als een statig toneelstukje, allemaal betaald van 'ons' belastinggeld. Maar er worden ook nuttige dingen bereikt. Rehwinkel: "Zo'n staatsbezoek kan bepaalde gesprekken weer op gang brengen, bijvoorbeeld over de handelscontacten tussen twee landen."

In het budget van het koningshuis is 2 miljoen euro geraamd voor uitgaande staatsbezoeken. Dat geld wordt besteed aan de reis- en verblijfskosten en alle programmaonderdelen. Die verlopen vaak volgens een vaste planning, al mag Willem-Alexander het laten weten als hij iets echt niet of juist wel wil.

Op de dag van aankomst wordt het koningspaar ontvangen met een welkomstceremonie, vaak in de hoofdstad van het land. 's Avonds vindt er een staatsbanket plaats. De tweede dag is vaak inhoudelijk en heeft meestal een thema, zoals in het geval van Griekenland de migratieproblematiek. Op de derde dag reist het gezelschap vaak af naar een tweede stad.

Een ander vast onderdeel is de contraprestatie, waarmee het koningspaar de gastheer en/of -vrouw bedankt voor de gastvrijheid - vaak met iets cultureels, zoals een optreden van het Nederlands Dans Theater.

Willem-Alexander hoeft dat niet allemaal alleen te doen: hij wordt meestal vergezeld door Máxima. Ook zijn er altijd ministers en/of staatssecretarissen bij. "Want zij zijn verantwoordelijk voor wat hij doet en zegt", vertelt AD-koningshuisverslaggever Jeroen Schmale. "Meestal is dat de minister van Buitenlandse Zaken."

De bewindslieden gaan in gesprek met hun buitenlandse collega's en helpen de koning met de voorbereiding voor het persgesprek op de laatste dag van het staatsbezoek. Een dag voor dat gesprek moeten aanwezige journalisten alvast de vraag die zij willen stellen doorsturen. "Dan weet de Rijksvoorlichtingsdienst welke onderwerpen behandeld worden en komen ze niet op de dag zelf voor verrassingen te staan", legt Schmale uit.

Die vragen kunnen gaan over onderwerpen zoals de veiligheid van prinses Amalia, maar ook over hele triviale zaken. "In India werd er een vraag gesteld over de baard van de koning, die hij toen al een tijdje had staan. Toen zag ik minister Stef Blok echt kijken: ben ik hier nou minister van Buitenlandse Zaken voor?"

Ook het bedrijfsleven kan flink profiteren van een staatsbezoek. Achter de schermen worden flink wat zaken gedaan, legt Schmale uit. Dat gebeurde vorige week nog in Griekenland: "Máxima bracht in Griekenland een bezoek aan de evenknie van het Prinses Máxima Centrum, dat kinderen met kanker behandelt. Die twee centra gaan nu samenwerken en dat kan mogelijk levens redden. De vraag is of dat was gebeurd zonder het staatsbezoek. Het kan letterlijk deuren openen."

Bijna altijd wordt het regeringsvliegtuig gepakt voor een staatsbezoek, wat de koning vaak op kritiek komt te staan. De Rijksvoorlichtingsdienst liet eerder al weten dat "voor ieder bezoek van het koningshuis een integrale afweging wordt gemaakt". "Dat gebeurt elke keer op basis van kosten, efficiëntie, veiligheid en doelmatigheid." Vooralsnog wordt de trein, waarvan het koningshuis ook een eigen exemplaar heeft, met rust gelaten.

Sinds corona is videobellen in veel bedrijven de norm geworden, maar het kan geen rol spelen bij staatsbezoeken, zegt Rehwinkel. "Nee, staatsbezoeken moeten echt fysiek zijn. Het kent zo veel vaste ceremoniële gebruiken, die kan je niet online doen. Misschien dat je wat voorbereidingen betreft wat vaker kan zoomen. Maar ook hiervoor moet je meestal toch ter plekke aanwezig zijn om de praktische gang van zaken vast te inspecteren. Het programma, de beveiliging: alles moet in alle opzichten zijn voorbereid."

De staatsrechtsdeskundige is er zeker van dat staatsbezoeken voorlopig nog niet tot het verleden behoren. "Het is inmiddels zo'n internationaal gebruik geworden, dat ik ervan overtuigd ben dat het nog wel even doorgaat op deze manier."