Is vrijblijvendheid voor boeren een gepasseerd station of moet er simpelweg niet meer over verplichte uitkoop worden gesproken? Daarmee worstelen coalitiepartijen VVD, D66 CDA en ChristenUnie.

Onteigening als stok achter de deur is een zwaar middel. Enerzijds past dat bij de huidige situatie. De hoeveelheid stikstof moet snel omlaag om de vergunningverlening weer op gang te krijgen. "Er is gewoonweg geen tijd meer", schreef stikstofbemiddelaar Johan Remkes in zijn jongste rapport.

Aan de andere kant is het ook duidelijk geworden dat je met stevige politieke taal de boeren alleen maar tegen je in het harnas jaagt.

In Den Haag wordt daarom met spanning uitgekeken naar de nieuwe stikstofplannen die het kabinet vandaag naar de Tweede Kamer stuurt. Vooral de brief over de zogenoemde piekbelasters ligt gevoelig.

Een belangrijk deel daarvan lekte deze week al uit. Er komt een eenmalige regeling voor zo'n drieduizend piekbelasters, vooral boeren. Die kunnen zich vrijwillig laten uitkopen voor 120 procent van de waarde van hun bedrijf.

Daarmee hoopt het kabinet snel voldoende stikstofruimte te kopen, zodat de natuur herstelt en er weer bouwvergunningen kunnen worden uitgegeven. Dat is broodnodig sinds de rechter de bouwvrijstelling uit het huidige stikstofbeleid van tafel veegde.

Ook moet hiermee een einde komen aan de onzekerheid voor de zogenoemde PAS-melders. Dat zijn de ongeveer 2.500 ondernemers die dachten na een melding bij het Programma Aanpak Stikstof (PAS) te mogen bouwen. Een vergunning was niet nodig.

Maar de rechter zette in 2019 een streep door het PAS. Daardoor opereerden deze ondernemers, vooral boeren, opeens illegaal. Sommige provincies moeten nu optreden tegen de PAS-melders.

Tot zover het vrijwillige gedeelte. Als blijkt dat te weinig boeren gebruikmaken van de 'uitkoopbonus', komen er verplichtingen. Boeren die vlak bij beschermde natuurgebieden zitten en daar willen blijven, krijgen te maken met strengere milieueisen. Ook denkt het kabinet aan een stikstofheffing.

Helemaal aan het eind van de rit staat gedwongen uitkoop van piekbelaster. Dat is geen nieuw middel. Remkes kwam in oktober met de volgende aanbevelingen voor boerenbedrijven om minder stikstof uit te stoten: aanpassen, verplaatsen en (al dan niet vrijwillig) stoppen. Zo staat het ook met zoveel woorden in het coalitieakkoord.

Remkes heeft het over een "verplichtend instrumentarium", een term die vandaag ook zal terugkomen in de brief van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) over de piekbelasters.

Juist dat instrument zorgt voor veel onrust in de stikstofdiscussie. Ook in de coalitie wordt hier verschillend over gedacht.

Dat werd opnieuw duidelijk toen de Kamer begin deze maand debatteerde over het laatste stikstofrapport van Remkes.

D66-Kamerlid Tjeerd de Groot legde daarbij de nadruk op verplichte uitkoop als vrijwilligheid niet meer werkt. VVD'er Thom van Campen beschuldigde hem daarop van cherrypicking. "De Groot haalt hier heel veel ingrediënten uit het coalitieakkoord en uit het rapport-Remkes door elkaar, en daarmee schrijft hij een eigen verhaal", zei hij.

Het debat liet zien dat de rust in de coalitie niet was teruggekeerd. Remkes was juist ingevlogen om de gemoederen tot bedaren te brengen door met alle betrokken partijen om tafel te zitten.

Dat was gezien de vaak gevaarlijke boerenprotesten van afgelopen zomer ook broodnodig. Het vertrouwen van de boerensector in de politiek was tot een dieptepunt gedaald. Binnen het kabinet liet het CDA de situatie escaleren door de handen van het stikstofbeleid af te trekken. Dat bleek achteraf een schijnbeweging.

Even leek Remkes' missie geslaagd toen zo'n beetje het gehele politieke landschap zijn rapport omarmde. Maar die eensgezindheid was van korte duur. Oude verwijten werden weer opgedist en verschillen werden wederom uitvergroot.

Zo staat de politiek en de boeren weer een spannende dag te wachten. Want hoewel de hoofdpunten al in de media zijn verschenen, is dat geen garantie voor een kalme ontvangst als de volledige plannen worden gepubliceerd.

Kijk bijvoorbeeld naar wat er in juni gebeurde toen het kabinet de deels al gelekte stikstofplannen bekendmaakte. Boeren voerden actie en reden zelfs met trekkers naar het huis van minister Van der Wal.

Een coalitiebron hoopt dat het dit keer niet zo uit de hand loopt: "Stikstof moet weer een beetje saai worden."