Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Een feestelijk gedekte tafel met de tekst 'hartelijk gefeliciteerd'. Eromheen een vader, moeder, zoon, twee dochters en een tante. Vader Dirk-Jan, gewezen hoofdonderwijzer, viert zijn verjaardag. 'Lang zal hij leven!', klinkt het, naar de titel van het theaterstuk. Is die wens wel zo toepasselijk? Dirk-Jan lijdt aan gevorderde dementie, een ziekte die de familie in tweeën splijt.

Moeder, tante en een dochter willen Dirk-Jan nog lang in hun midden houden, desnoods door hem op te laten nemen in een verpleeghuis. De andere dochter en zoonlief vinden dat vaders wilsverklaring moet worden geëerbiedigd: euthanasie als hij verpietert in zijn eigen urine. Het is een familiegesprek zoals dat in veel huiskamers plaatsvindt, vermoedt producent Nachtzon Media, bekend van spirituele EO-shows als De Kist en Adieu God?

Vanmiddag fungeert Theater aan het Spui in Den Haag als huiskamer. In de pauzes discussieert de zaal, deze keer vooral gevuld met zorgpersoneel, over de morele dilemma's die bij euthanasie om de hoek komen kijken, zoals: wie mag namens een patiënt met dementie spreken en bestaat er zoiets als een waardige en onwaardige manier van leven?

Thema's die in de maatschappij al breeduit worden besproken, ondanks of juist dánkzij het feit dat euthanasie bij gevorderde dementie nog altijd zeer kwestieus is, wilsbeschikking of niet. Lang zal hij leven voegt aan het debat een extra dimensie toe: wie gaat er eigenlijk over het levenseinde, God of de mens?

Dirk-Jan heeft in zijn wilsverklaring geschreven: "Ik geloof dat ik het leven heb gekregen van God, maar geloof ook dat ik dit prachtige geschenk mag teruggeven". Dirk-Jans zus Doortje vreest evenwel dat de kerk hem bij euthanasie niet zal willen begraven. Dochter Francien houdt het kortweg op: "Gij zult niet doden".

De Protestantse Theologische Universiteit (PThU), in dit project partner van Nachtzon Media, hoopt dat het stuk bijdraagt aan de ontwikkeling van een gedeeld moreel kompas in de plurale samenleving. PThU-rector Maarten Wisse: "Voor sommige mensen, ook in het stuk, is het volstrekt evident wat goed is."

"Daarbij fungeert religie vaak als meetlat: als christen ben je 'natuurlijk' tegen euthanasie. En als seculier mens laat je het 'uiteraard' aan de persoon zelf over. Dat vanzelfsprekende verwachtingspatroon willen wij ter discussie stellen. Wat goed is of niet verschilt van geval tot geval."

Helaas, vindt Wisse, is die opvatting in het moderne christendom een beetje verloren gegaan. "De gedachte is: christenen weten precies wat goed en kwaad is. In de klassieke christelijke traditie gaat het juist om heel specifieke situaties waarover je met elkaar het gesprek aangaat."

"Het stuk handelt in zijn gelaagdheid niet over wat wel of niet mag, maar over het verkennen van de complexiteit van het vraagstuk: wat is in déze omstandigheden het beste voor déze ernstig zieke man of vrouw? Kunst is bij uitstek geschikt om de ingewikkeldheid van dat vraagstuk te verbeelden."

De vraag naar euthanasie komt ook in de protestantse achterban geregeld aan de orde. Toch is het stuk niet alleen bedoeld voor kerkgangers, maar ook voor zorgpersoneel en andere belangstellenden. "Waarbij", zo tekent Wisse aan, "we nadrukkelijk verder willen kijken dan techniek en zelfbeschikking alleen. Daar gaat het debat vaak over, maar zo zitten mensen niet in elkaar. We maken deel uit van een gemeenschap en zijn van elkaar afhankelijk."

Het stuk wordt gespeeld door zes professionele acteurs, van wie Joop Keesmaat (79) de vaderrol vertolkt. Na afloop van de voorstelling vertelt 'Dirk-Jan' - nog altijd in pyjama, zoals op toneel - dat hij vooral een bijdrage wenst te leveren aan het verminderen van vrees voor het levenseinde.

Elke lettergreep beklemtonend: "Eu-tha-na-sie wil ik, dat is mijn boodschap in het stuk. En: de persoon om wie het gaat, moet zélf beslissen." Zo denkt de acteur er zelf ook over. "Ik zou niet in leven willen blijven louter als knuffelbeertje van mijn kinderen", zegt hij, verwijzend naar dochter Francien in het stuk.

Keesmaat heeft een grote angst voor dementie. "Mijn moeder zat vanwege depressies zestien jaar in een psychiatrische inrichting, omringd door dementerenden. Elke keer als ik die mensen zag, dacht ik: dat nooit!" Aan de andere kant kan hij zich goed voorstellen dat de keuze voor euthanasie bij dementie tot grote worstelingen leidt. "Ofschoon ik atheïst ben - in discussies zelfs best een felle - snap ik de vraag: mag het van God? In die zin doet de kwestie of je een waardig of onwaardig leven leidt er niet zo toe. De vraag is dan veel meer: gaat God erover of jij?"

Toch moet die discussie over de waardigheid van andermans leven worden gevoerd, vindt de acteur, al begeven we ons daarmee op een hellend vlak. "We zijn er zelf bij, zal ik maar zeggen, en zetten op een gegeven moment een streep. Tot hier en niet verder." Ook de zorg zal grenzen moeten trekken, is zijn overtuiging. "Boven een bepaalde leeftijd geen dure operaties en medicijnen meer toestaan. Niet meer tot je 110de aan de slangen. De kosten rijzen anders nog verder de pan uit."

Vanuit de zaal ontvangt Keesmaat vaak reacties. "Mensen herkennen zich erin. Precies mijn eigen vader, hoor je dan. Sommigen zijn na afloop de zaal niet uit te krijgen, zo druk zijn ze met napraten."

Riet Luijk-Ovaa (81) en Jannet Schuurman (60) zitten vanmiddag in het publiek. Ze kennen elkaar uit de protestantse Lukaskerk in Den Haag en herkennen zich sterk in Lang zal hij leven herkend. Luijk-Ovaa: "Mijn man leed zeven jaar aan ongeneeslijke kanker, toen hij om euthanasie vroeg. Net als Dirk-Jan in het stuk stuitten we op onbegrip in onze familie. We komen beiden uit een pittig gereformeerd nest. Alleen mijn jongste zusje, zelf kankerpatiënt, snapte het."

Vanuit haar kerk kreeg ze veel steun. "Voor mijn man en mij was dat heel belangrijk, want met onze kerkelijke achtergrond was het een zwaar dilemma. We hebben heel veel gepraat met de toenmalige gemeentepredikant en die stond positief tegenover onze wens om euthanasie te vragen. Niemand in de kerk zei: 'Oh, wat zondig'. We laten elkaar vrij." Anders dan in het toneelspel waren er geen problemen met een kerkelijke begrafenis. "Onze eigen zoon is dominee en die heeft de begrafenisdienst geleid."

Jannet Schuurman kent in haar omgeving een aantal dementerende mensen, onder wie de moeder van een vriendin. "Mijn vriendin zegt: 'Ik had nooit een lieve moeder, maar nu wel'." In het stuk ligt het probleem volgens Schuurman vooral bij de omgeving. "Als je Dirk-Jan ziet, denk je toch niet: goh, wat een ongelukkige man? Nee, het probleem zit bij de familie. Zíj vinden het vreselijk om Dirk-Jan zo te zien. Hij poept in zijn broek en herkent zijn vrouw en kinderen niet meer. Maar zelf heeft hij het toch prima? Ik kan heel goed begrijpen dat een arts onder die omstandigheden geen euthanasie verleent."