Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.

Van yoga tot ayahuasca: seculiere westerlingen shoppen hun spiritualiteit uit alle hoeken van de wereld bij elkaar. Of nu ja, shoppen - de Amerikaanse religiewetenschapper Liz Bucar heeft er een ander woord voor: jatten.

In haar boek Stealing My Religion keert Bucar zich tegen wat ze 'religious appropriation' noemt, 'religieuze toe-eigening'. De term is een variant op 'cultural appropriation, dat in de antiracismebeweging vaak klinkt, zegt ze via Zoom vanuit Boston.

"Daarover heerst soms verwarring. Sommigen zien er een verbod in om überhaupt aan culturele uitwisseling te doen. Dat is volgens mij niet het punt. Maar lenen of leren van andere culturen kan problematisch worden als er machtsongelijkheid in het spel is. En daar gaat het om bij culturele toe-eigening: leden van een geprivilegieerde groep eigenen zich de culturele symbolen toe van minderheden of groepen die benadeeld of onderdrukt worden. En dragen er zo indirect aan bij. Het gevoel overal aanspraak op te hebben, ook wel entitlement genoemd, en alles zomaar te mogen gebruiken is een uiting van dit privilege."

"Inderdaad. Ze beschouwen het religieuze aanbod als een soort buffet, waarbij je van alles wat op je bordje mag leggen. Religie zelf verwerpen ze doorgaans als iets slechts. Ze doen aan spiritualiteit en pikken daarvoor het echte en authentieke uit die religies. De rest - leerstellingen, instituties, geschiedenis, religieuze gemeenschappen - vinden ze overbodig.

"Ze kijken soms echt neer op gelovige mensen, misleid als die volgens hen worden door leiders, instituten en dogma's. Die houding is symptomatisch voor het westerse liberalisme, waarbij alles draait om je eigen behoeften, individuele vrijheid en recht op zelfontplooiing.

"Ik vind dat onderscheid tussen religie en spiritualiteit problematisch. Je kunt een ritueel niet losweken van de rest: religie zit evenzeer in wat je doet als wat je gelooft. Het heeft bovendien iets arrogants dat jij als buitenstaander beter meent te weten wat authentiek is aan een religie dan de insiders.

"Dus je moet je afvragen: als ik iets van een religieuze gemeenschap overneem en uit zijn oorspronkelijke inbedding los snijd, hoe verandert dat die praktijk? En welke impact heeft dat op die gemeenschap? Voor deze vragen hebben liberale westerlingen weinig aandacht. Dit in contrast tot hun gevoeligheid, zeker in de VS, voor culturele toe-eigening rond ras. Dezelfde mensen die daarover verontwaardigd zijn vinden het vaak juist positief als iemand aan spiritualiteit doet en daarvoor uit allerlei bronnen put."

"Misschien hebben ze niet genoeg respect voor religie. Of misschien zien ze gewoon niet hoe white supremacy (witte overheersing, red.) ook speelt bij religieuze toe-eigening."

"Ras blijkt een rol te spelen in elke casestudy die ik deed. Neem de pelgrimage naar Santiago de Compostella, de camino. Doel van de tocht is de plek waar de botten van de heilige Jacobus - een van de twaalf apostelen - in het jaar 813 zouden zijn ontdekt. Die timing is niet toevallig. Christelijke koningen waren net begonnen de islamitische Moren uit Spanje terug te dringen. De vondst van Jacobus' overblijfselen hielp om het narratief van Spanje als christelijk land te ondersteunen en maakte deel uit van een raciale politiek tegen de niet-witten uit Noord-Afrika. Jacobus' bijnaam was Matamoros: de Morendoder. Hij zou zijn teruggekeerd om te helpen in de strijd tegen de goddeloze moslims. In heel Spanje vind je standbeelden van Jacobus die moslims aan het doden is, zelfs in de kathedraal van Santiago. Maar die geschiedenis zul je als pelgrim niet gauw te horen krijgen."

"Door de enorme toestroom van nieuwe pelgrims - katholieken vormen inmiddels een minderheid - verandert het karakter van de pelgrimage. Ik heb de camino vijf keer - gedeeltelijk - gelopen, terwijl ik niet katholiek ben. Ik bezondig mij dus zelf ook aan religieuze toe-eigening. Ik ben dat wel steeds ongemakkelijker gaan vinden. Wat ik op de camino tegenkwam, zette mij aan het denken.

"Seculiere pelgrims hadden vaak niks met de vele kerken langs de route. Ik zag soms zelfs een feestcultuur. Ook seksueel waren de zeden los, wat niet past bij het katholieke idee van pelgrimeren. Ik zag een vreemde hiërarchie: sommigen vonden dat ze het beter deden dan anderen, omdat ze eerder begonnen waren, in Frankrijk, of nog verder. Absurd als je bedenkt dat het vaak ging om mensen die niet eens christelijk waren en zich toch een air van superioriteit aanmaten, zelfs tegenover katholieke gelovigen voor wie dit hún ritueel is, al komen ze dan per bus of lopen ze maar een deel."

"Mijn boodschap is niet: ga niet op pelgrimage. Maar wel: wees je bewust van het feit dat je een buitenstaander bent, te gast in een ritueel dat voor katholieken betekenis heeft. Denk na over welke rol jouw aanwezigheid speelt. Hoe gedraag je je? De toestroom aan niet-katholieke pelgrims heeft gevolgen voor de - katholieke en vaak arme - bevolking in die gebieden. Lokale actiegroepen protesteren tegen stijgende huizenprijzen doordat woningen aan de markt worden onttrokken om pelgrims te herbergen. Terwijl die pelgrims amper iets uitgeven in de regio, ze reizen zo sober mogelijk. Ze laten wel afval en troep achter.

"De oplossing is niet om nu maar niks te doen. In feite pleit ik er in mijn boek juist voor dat je méér moet doen: je moet beter leren lenen. Leer wat het ritueel betekent voor de gemeenschap waarin het is geworteld. Educate yourself. Laat de kerken langs de route niet langer links liggen. Sta ervoor open dat deelname je verandert. Probeer goed te luisteren naar feedback vanuit de gemeenschap, vooral ook naar de stemmen in de marge. Denk actief na over de context. Waar die openheid er niet is, ontstaat de meeste schade."

"Ook hier moet ik de hand in eigen boezem steken: ik beoefen yoga zelf al jaren, ben zelfs opgeleid tot docent. Maar ook daar voel ik me inmiddels behoorlijk ongemakkelijk bij. Yoga in het Westen is onderdeel geworden van een gezondheids- en wellness-industrie. Er is een kapitalistische consumptiecultuur van gemaakt, met dure matjes en yogareizen naar de andere kant van de wereld in spa-achtige hotels. Deelnemers vragen zich niet af of lokale mensen daar schade door ondervinden. Of hoeveel hun yogadocent eigenlijk verdient - in yoga gaan miljarden om, goeroes zijn rijke ondernemers geworden, maar yogadocenten verdienen vaak niet eens het minimumloon, ook niet in Amerika of West-Europa.

"Ik ken veel Zuid-Aziatische mensen in de VS die vertellen hoe ze zich een buitenstaander voelen in yogastudio's, terwijl zij een sterkere culturele connectie met yoga hebben dan de andere deelnemers. Yogastudio's fungeren in de praktijk vaak als veilige zones voor rijke witte mensen, waarbij niet-witten worden buitengesloten.

"Wie zich verdiept in de geschiedenis van yoga ziet hoe die werd witgewassen voor het Westen: elementen die als te buitenlands, oosters en vreemd zouden kunnen aanvoelen liet men weg, zodat witte protestanten zoals ik zich er comfortabel bij zouden voelen. De religieuze wortels van yoga werden grotendeels onzichtbaar gemaakt. Maar niet helemaal, en juist dat vormt de aantrekkingskracht ervan voor seculiere westerlingen. Als het je om rek en strek gaat, kun je net zo goed pilates doen. Maar rond yoga hangt een vaag-religieus aura, de suggestie van iets spiritueels, zonder dat je je verder ergens aan hoeft te committeren.

"Ik denk dan: als die religieuze achtergrond je zo aantrekt, neem die dan serieus. Maar dat gebeurt zelden. Het spirituele blijft meestal steken in een oriëntalistische mix van oosters aandoende clichés. Neem namaste, de groet ter afsluiting. Ik kan die niet meer aanhoren. Daar wordt een zelfverzonnen liturgie van gemaakt met een pseudo-diepzinnige betekenis: 'Het licht in mij buigt voor het licht in jou'. Maar in Zuid-Azië betekent namaste gewoon hallo."